Ý nghĩa pháp danh

Theo truyền thống Phật giáo Việt Nam, mỗi khi một tín đồ phát tâm quy y Tam Bảo để chính thức trở thành một đệ tử của Đức Phật, vị Bổn Sư sẽ cho một tên mới gồm hai (2) chữ gọi là pháp danh sau khi thọ giới.

Pháp danh của người phật tử tại gia không có chữ Thích đi trước, mà chỉ có những chữ như Cư sĩ, Đạo hữu, Tín nữ, Phật tử…ở phía trước mà thôi. Ngoài ra tín đồ Phật giáo cũng được đặt pháp danh sau khi qua đời để xử dụng trong lúc cung hành tang lễ nếu như khi còn tại thế chưa quy y.

Một người sau khi quy y Tam bảo sẽ chính thức trở thành người phật tử, theo đó sẽ có một pháp danh cho riêng mình do thầy bổn sư 5 giới truyền trao

Pháp danh gồm hai (2) chữ: Chữ đầu chỉ sự liên hệ đến thế hệ trong môn phái theo bài kệ của Ngài Tổ môn phái đó. Chữ thứ hai là do vị Bổn Sư chọn lựa dựa trên ý nghĩa của tên người đệ tử (thế danh) để tạo thành một chữ kép mang ý nghĩa hay, đẹp và có tính khuyến tu. Ví dụ: Người đệ tử tên Mỹ, quy y với vị Bổn Sư có Pháp danh chữ trước là TÂM ( thượng Tâm) sẽ có Pháp danh chữ trước là Nguyên; chữ sau có thể là Mãn. Tức là Nguyên Mãn: chữ Nguyên theo thứ tự thế hệ trong bài kệ của Ngài Tổ Liễu Quán, còn chữ Mãn là theo tên của người đệ tử là Mỹ, tạo thành một chữ kép có nghĩa tu hành được tốt đẹp (Mỹ Mãn). Đôi khi tên người đệ tử đã mang sẵn chữ có ý nghĩa đạo và ý nghĩa phù hợp với chữ trong bài kệ, vị Bổn sư để nguyên và không cần thay đổi, hoặc tên không thể tìm được chữ ghép thì có thể lấy chữ trong tên của các vị La Hán, Bồ Tát v.v… để tạo thành Pháp danh. Các Ngài bổn Sư trước đây thường lấy chữ trong cuốn Kim Quang Minh Tam Tự để đặt pháp danh cho đệ tử.

Phật giáo Việt Nam hiện nay đều xuất từ Thiền Tông và đa số thuộc dòng Tào Động (miền Bắc), Lâm Tế (miền Trung và miền Nam). Các Long vị của các Ngài Tổ đều ghi Lâm Tế, nhưng pháp tu lại kiêm cả Tịnh và Mật Tông. Ví dụ, ở Huế hiện ít nhất cũng đang truyền thừa theo ba (3) bài kệ của từng vị Tổ môn phái xuất kệ nhưng đều thuộc dòng Lâm Tế.

1. Bài kệ của Ngài Thiền Sư Vạn Phong Thời Uỷ ( Môn phái Hải Đức, Huế. Môn phái Thập Tháp Di Đà, Bình Định, đều dùng bài kệ này:

Âm Hán Việt	Chữ Hán
Tổ Đạo Giới Định Tông Phương Quảng Chứng Viên Thông Hạnh Siêu Minh Thật Tế Liễu Đạt Ngộ Chơn Không Như Nhật Quang Thường Chiếu Phổ Châu Lợi Ích Đồng Tín Hương Sanh Phước Huệ Tương Kế Chấn Từ Phong	祖導戒定宗 方廣證圓通 行超明寔際 了達悟真空 如日光常照 普周利人天 信香生福慧 相繼振慈風

Quý Thầy thế hệ cao nhất trong môn phái nầy đang ở khoảng chữ CHƠN.

2. Đa số các chùa khác thuộc môn phái Ngài Liễu Quán và dùng bài kệ sau:

Âm Hán Việt	Chữ Hán
Thật Tế Đại Đạo Tánh Hải Thanh Trừng Tâm Nguyên Quảng Nhuận Đức Bổn Từ Phong Giới Định Phước Huệ Thể Dụng Viên Thông Vĩnh Siêu Trí Quả Mật Khế Thành Công Truyền Trì Diệu Lý Diễn Sướng Chánh Tông Hạnh Giải Tương Ưng Đạt Ngộ Chơn Không	實際大導   性海清澄   心源廣潤   德本慈風   戒定福慧   體用圓通   永超智果   密契成功   傳持妙里   演暢正宗   行解相應   達悟真空

 Quý Thầy thế hệ cao nhất trong môn phái nầy đang ở chữ TRỪNG.

Hai dòng nầy phát triển rất mạnh ở miền Trung và miền Nam.

3. Ngoài ra ở Huế có môn phái chùa Quốc Ân do Tổ Nguyên Thiều lập lại dùng bài kệ của Ngài Đạo Mân đời thứ 31 như sau:

Âm Hán Việt	Chữ Hán
Đạo Bổn Nguyên Thành Phật Tổ Tiên Minh Như Hồng Nhật Lệ Trung Thiên Linh Nguyên Quảng Nhuận Từ Phong Phổ Chiếu Thế Chơn Đăng Vạn Cổ Huyền	導本原成佛祖先     明如紅日麗中天     靈源廣潤慈風溥     照世真燈萬古懸

Quý Thầy thế hệ cao nhất trong môn phái nầy đang ở chữ LỆ.

4. Riêng ở Quảng Nam Đà Nẳng có môn phái chùa Chúc Thánh thuộc Ngài Minh Hải Pháp Bảo đã biệt xuất bài kệ khác như sau:

Âm Hán Việt	Chữ Hán
Minh Thật Pháp Toàn Chương Ấn Chơn Như Thị Đồng Chúc Thánh Thọ Thiên Cửu Kỳ Quốc Tộ Địa Trường Đắc Chánh Luật Vi Tuyên Tổ Đạo Hạnh Giải Thông Giác Hoa Bồ Đề Thọ Sung Mãn Nhơn Thiên Trung	明寔法全章     印真如是同     祝聖壽天久     祈國祚地長     得正律為宣     祖導行解通     覺花菩提樹     充滿人天中

5. Ngoài ra còn những bài kệ khác như của Ngài Trí Thắng Bích Dung đời thứ 41 biệt xuất như sau:

Âm Hán Việt	Chữ Hán
Trí Huệ Thanh Tịnh Đạo Đức Viên Minh Chơn Như Tánh hải Tịch Chiếu Phổ Thông Tâm Nguyên Quảng Tục Bổn Giác Xương Long Năng Nhơn Thánh Quả Thường Diễn Khoan Hoằng Duy Truyền Pháp ấn Chánh Ngộ Hội Dung Không Trì Giới Hạnh Vĩnh Kế Tổ Tông	智慧清淨     道德圓明     真如性海     寂照普通     心源廣續     本覺昌隆     能仁聖果     常演寬宏     惟傳法印     正悟會容     空持戒行     永繼祖宗​​​​​

6. Ngài Minh Hành Tại Toại ở miền Bắc cũng biệt xuất bài kệ:

Âm Hán Việt	Chữ Hán
​​​​​​​Minh Chơn Như bảo Hải Kim Tường Phổ Chiếu Thông Chí Đạo Thành Chánh Quả Giác Ngộ Chứng Chơn Thường	明真如寶海     金祥普照通     至導成正果     覺悟證真空

7. Ngài Tri Giáo Nhất Cú tông Tào Động cũng xuất bài kệ:

Âm Hán Việt	Chữ Hán
​​​​​​​Tịnh Trí Viên Thông Tông Từ Tánh Khoan Giác Đạo Sanh Thị Chánh Tâm Mật Hạnh Nhân Đức Xưng Lương Huệ Đăng Phổ Chiếu Hoằng Pháp Vĩnh Trường	淨智圓通宗慈性     寬覺道生是正心     密行仁德稱良慧     燈普照宏法永長

Ba bài kệ sau cùng, người viết chưa đủ duyên để được gặp quý Thầy thuộc các môn phái đó nên không biết những chi tiết khác.

Ngoài ra trong thời gian gần đây, về phía nữ Phật tử cũng có một số được đặt pháp danh mang chữ Diệu, Minh như Phật giáo Nhật Bản, Trung Quốc v.v… Trên đây là những điều mà cá nhân người viết đã may mắn được sự chỉ dẫn và giải thích của Quý Thầy trong thời gian học hỏi và phụ giúp về nghi Lễ.
Ngoài ra, trong nghi lễ pháp danh chỉ được dùng trong Sớ để tác bạch lên chư Phật và Bồ Tát mà thôi, còn các việc khác bậc xuất gia đã có Pháp tự, Pháp hiệu; tại gia có tự, hiệu…